Dolar

ABD dışında Dolar, 20’yi aşkın ülke para birimin adı veya para biriminin bir parçasıdır. Peki, doları bu denli önemli kılan ne? Tüm dünya neden doları rezerv para birimi olarak kullanıyor? Hazırladığımız dosyamızda doların neden rezerv para birimi statüsünde olduğu ve önemi ile ilgili ayrıntıları sizler için derledik.

Dolar Nedir?

Dolar yukarıda değindiğimiz gibi ABD ve farklı 20 ülkenin para birimi ile doğrudan ilişkide olan rezerv para birimidir. ABD’nin resmi para birimi olan dolar, muhasebe ve vergilendirme ihtiyaçları için cente ve mille bölünerek alt para birimleri oluşturulmuştur. Doların alt para birimleri karşılıkları şu şekildedir:

• 1 Dolar: 100 cent
• 1 Dolar: 1000 mill

Dolar Hangi Ülkelerin Para Birimidir?

Doları kullanan ülkeler doğrudan ve dolaylı olarak ikiye ayrılabilir. ABD ile birlikte pek çok ülkenin para birimi “Dollar” olarak ifade edilirken, bazı para birimleri bu kelimeyi içerir. Doların doğrudan ve dolaylı olarak etkilediği ülkeler aşağıda sıralanmaktadır:

• ABD
• Afganistan
• Avustralya
• Doğu Timor
• Ekvator
• El Salvador
• Haiti
• Hong Kong
• Jamaika
• Kamboçya
• Kanada
• Karayip Hollandası
• Kenya
• Kosta Rica
• Liberya
• Marshall Adaları
• Mikronezya Federal Devletleri
• Namibya
• Palau
• Panama
• Porto Riko
• Singapur
• Tayvan
• Yeni Zelanda
• Zimbabwe

Dolar İşareti Ne Anlama Gelir, Kökeni Nedir?

Dolar sembolü olarak $ işareti kullanılır. Klavyede “Alt Gr + 4” tuşlaması ile elde edilen bu sembolün kökeni, 1770 yıllarına dayanır. 1770 yıllarında İspanyol Doları olarak bilinen İspanyol Amerikan Pesosunun kısaltması olarak “p” üzeri “s” olarak oluşturulmuş ve sonrasında günümüzde kullanılan “$” halini almıştır. ABD Dolarını simgeleyen bu işaret sadece basılı paralarda göz aşinalığına sahip olup, para piyasalarında ABD doları “USD” kısaltması ile betimlenir olmuştur.

Doların Tarihi Nedir?

Doların tarihi olarak ilk tedavüle çıktığı 1792 yılı verilse de tarihçesi daha eskiye, Amerika’nın keşfini takip eden yıllara dayandırılır. Amerika Kıtasının keşfi ardından yeni kıtada kağıt para dönemi resmi olarak 1690 yıllarında başlamıştır. Kıtada ilk banknot 1690 yılında Massachusetts Körfezi Kolonisi tarafından basılmış ve İngiliz kolonilerinde askeri maliyetleri karşılamak amacı ile kullanılmıştır.

Günümüzde tüm dünyanın rezerv para birimi olarak kabul ettiği ABD Dolarının hayata geçmesi ise 1781 yıllarına dayanır. Bu yılda yeni hükümetin mali operasyonlarına destek olmak amacıyla The Bank of North America kurulmuştur. Philadelphia’da bulunan banka ABD’nin ilk ulusal bankası ilan edilmiş ve 1792 yılında kabul edilen Tedavüle Para Çıkarma Kanunu ile ABD Darphanesi kurulmuştur.

Darphanenin kurulması ile birlikte madeni paraların basımına başlanmıştır. Basılan ilk madeni paraların değeri ise altın, gümüş veya bakır üzerinden saptanarak hesaplanmıştır.

Doların Amerika Birleşik Devletleri’nin resmi para birimi olarak kabulü ise 1785 yılına dayanır. ABD Kongresi bu tarihte doları ABD’nin para birimi olarak kabul ederek tüm dünyayı geleceğin rezerv para birimi ile tanıştırmayı başarmıştır. İlk kağıt paranın dolaşıma çıkması ise 1861 yılına tekabül eder. Ortaya çıkışı ise İç Savaşı finanse etmek amacı taşıyan banknotlar, halen doları tanımlayan “yeşil” adı ile faiz getirisi olmayan vadesiz banknot şeklinde yürürlüğe girmiştir.

Modern dolar banknotları ise 1913 yılında çıkartılan Amerikan Merkez Bankası (FED) Kanunu ile hayata geçer. Bu tarihte FED ülkenin merkez bankası ilan edilmiş ve Federal Reserve Notes (Amerikan Merkez Bankası Banknotları) adlı yeni bir para birimi dolaşıma çıkmıştır. 1955 yılında ise tüm banknotlar üzerinde “In God We Trust” (Tanrıya Güveniyoruz) ifadesinin kullanımı çıkartılan kanunla zorunlu tutulmuştur.

Dolaşımda Hangi Dolar Banknotları Bulunur?

Dolaşımdaki dolar banknotları 1 dolar ile 100 dolar arasındaki değerlere karşılık gelir. Dolaşımda toplam 7 banknotun bulunduğu dolarda, banknotlar ile ilgili ayrıntılar şu şekildedir:

• 1 Dolar: İlk serinin 1963 yılında dolaşıma çıktığı banknotta fiili dolaşımı yaygındır.
• 2 Dolar: Sınırlı fiili dolaşımı bulunan bu banknotun ilk serisinin tarihi 1976’dır.
• 5 Dolar: Yaygın fiili dolaşıma sahip 5 dolarlık banknotların ilk serisi 2006 yılına aittir.
• 10 Dolar: İlk serinin 2004A olarak adlandırıldığı 10 dolar, yaygın fiili dolaşıma sahiptir.
• 20 Dolar: 2004 yılında ilk serinin ortaya çıktığı banknot, yaygın fiili dolaşıma sahiptir.
• 50 Dolar: Fiili dolaşımı yaygın olan bu banknotun ilk serisi, 2004 yılına aittir.
• 100 Dolar: 2009 ilk seri tarihine sahip olan banknot, yaygın fiili dolaşıma sahiptir.

Dolar Neden Önemlidir?

Doların önemi tüm Dünya’nın rezerv para birimi olarak kabulü ile ilişkilidir. 2004 yılında tüm dünyada dolaşımda 950 milyar ABD Doları bulunduğu tahmin edilmiş ve bu tutarın üçte ikisinin ABD dışında olduğu kaydedilmiştir. Verilen bu rakamlar, doların rezerv para birimi olarak tüm dünyada kabul gördüğünün göstergesidir.

Doların neden önemli olduğuna cevap verilebilmesi için, rezerv para birimi tanımının aydınlatılması gereklidir. Rezerv para birimi, diğer ülke paralarına göre daha çok talep ve kabul gören para birimini ifade eder. Merkez bankaları ile birlikte uluslararası finans kuruluşları, varlık portföylerini oluştururken hangi döviz türünü tercih ediyorsa, o para birimi için rezerv para birimi tanımlaması yapılabilir. Dolar, diğer döviz türlerine göre daha çok kabul görmekte ve diğer varlık türlerine dönüştürülmesi en kolay para birimi olarak ön plana çıkmaktadır.

Rezerv para statüsünde olan dolar, sağladığı güven gereği emtia alım satımında değerli metallerin fiyatlarının belirlendiği para birimidir. Ayrıca ülkeler birbirleri ile ticari ilişkilerinde, değerleme aracı olarak dolar kullanırlar. Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkeler birbirleri ile ticaretinde Euro kullanıyor olsa da ithalat ve ihracat işlemlerinde para birimi olarak doları kullanmaya devam ederler.

Son dönemlerde Çin ve Rusya doların yerine Euro’nun rezerv para birimi olmasını istemiş ve bu yönde adımlar atmışlardır. İkili ticari anlaşmalar ile ülkeler arasında yerel para birimleri ile ticaret yapılmaya başlanmış ve iki büyük ülkenin başını çektiği grup farklı rezerv para birimi arayışında olsa da henüz doların tahtını tehlikeye atacak bir gelişme yaşanmamıştır.

Dolar Ne Zaman Yaygın Olarak Kullanılmaya Başladı?

Doların yaygınlaşması II. Dünya Savaşı’na dayanmaktadır. Henüz 1800’lü yıllarda ilk banknotu basılmış bir paranın bu denli kabul görerek rezerv para birimine dönüşmesi, pek çok kişide soru işaretine yol açar. Yukarıda değindiğimiz gibi II. Dünya Savaşı’nda İngiltere, Fransa, İtalya ve Almanya gibi büyük ülkelerin gördüğü ekonomik hasarlar sonrası altın standardından vazgeçmeleri, doların rezerv para birimi olması önündeki ilk adımın atılmasına zemini hazırlamıştır.

1945’li yıllarda imzalanan Bretton Woods anlaşması, doların rezerv para birimi olmasının önüne açmıştır. Anlaşmadan sonra değerini diğer döviz türlerine göre artırmayı başaran dolar, altın karşılığına endekslenerek güven kazanmıştır. Doları rezerv para birimini haline getiren Bretton Woods anlaşmasının en önemli maddeleri ise şunlardır:

• Dünya üzerinde kullanılan tüm döviz ürünleri dolara endekslenecek.
• Dolar, altın karşılığına endekslenecek.

Dolar Fiyatı Neye Göre, Nasıl Belirlenir?

Dolar fiyatının belirlenmesi global ve ülkemiz ölçekli değerlendirildiğinde, farklı dinamiklerin etkisi ortaya çıkar. Gelişmekte olan ülke statüsünde bulunan Türkiye’de doların değeri, Türk Lirasını destekleyen dinamikler etkisinde değişmektedir. Doların Türk lirası karşısında değer kazanmasına sebep olan gelişmelerden bazıları aşağıda özetlenmektedir:

• Merkez Bankası dolar rezervleri,
• Türk Lirasının emisyon miktarı,
• Enflasyon,
• Enflasyon ile mevduat faizleri arasında negatif makas oluşması,
• Siyasi, ekonomik ve jeopolitik gelişmeler,
• Bütçe açığı,
• Cari açık,
• Spekülatif işlemler,
• FED faiz politikaları,
• Dolar endeksinin güncel değeri.

Görüleceği üzere Dolar TL kurunu belirleyen dinamiklerin pek çoğu, yurtiçi dinamiklerle ilişkilidir. Sıralanan dinamiklerin sonunda yer alan dolar endeksi kavramı ise, doların gücü ile ilişkilidir. Kısaca açıklamak gerekirse, dolar dünyada değer kazandıkça ülkemizde de aksi bir olumlu gelişmenin yaşanmaması halinde, dolar TL kurunun değer kaybetmesi beklenir.

Doların gerçek değerini belirleyen değişken ise spekülatif işlemlerdir. Vadeli işlemler piyasasında gerçekleşen arz ve talep yönlü işlemler doların değerini belirler. Long (yükseliş) yönünde çok pozisyonun bulunması doların değerini artırırken, short (düşüş) yönlü pozisyonların çoğunlukta olmasında dolar, diğer ülke para birimlerine karşı değer kaybeder.

Dolar Endeksi Nedir, Ne İşe Yarar?

Dolar endeksi ABD Dolarının değerini ölçmek için kullanılan bir değer biçme yöntemidir. ABD’nin önemli ticari partnerlerinden oluşan 6 ülkenin para biriminin oluşturduğu döviz sepeti, ABD doları ile kıyaslanır. Ölçüm yöntemi olarak ülke para biriminin geometrik ortalaması alınarak Amerikan Dolar Endeksi değeri takip edilmiş olur.

Endeks, Bretton Woods Anlaşmasının 1973 yılında feshedilmesinden kısa bir süre sonra oluşturulmuştur. Endekste 100’lük taban sistemi oluşturulduğu ilk günden bu yana kullanılmaya devam etmektedir. DXY ya da USDX kısaltması ile karşımıza çıkan dolar endeksini oluşturan dövizler şunlardır:

1. Euro
2. İsviçre Frangı
3. Japon Yeni
4. Kanada Doları
5. İngiliz Sterlini
6. İsveç Kronu

FED Nedir, Ne İş Yapar?

FED (Federal Reserve) Amerikan Merkez Bankası kısaltması olarak kullanılır. Ülkemizde de adını faiz kararları ile duyuran banka, tahmin edileceği üzere dolar yükselir mi düşer mi beklentilerini yönlendirme gücünü elinde tutar.

ABD Dolarının dağıtım yetkisini elinde bulunduran banka, esasen enflasyon hedeflerine yönelik para politikaları oluşturmakla yükümlüdür. Hedeflenen enflasyon beklentisinin altında olduğu zamanlar likidite sağlayarak dolar emisyonunu düşüren banka, enflasyon hedefine ulaşılması ile birlikte likiditeyi kısarak dolar emisyonunu azaltır. Doların değeri, FED politikalarından doğrudan etkilenir.

İktisatta kullanılan arz talep kavramlarına göre, talepten fazla arza sahip olan mal veya hizmetin değeri azalır. Dolar nezdinde bu kavram göz önünde bulundurulursa, doların arzı çoğaldığında değeri azalır. Benzer şekilde piyasada dolaşan dolar miktarı azaldığında, dolar güçlenir. FED, enflasyon hedefleri doğrultusunda dolar emisyonunu sahip olduğu şu araçlarla sağlar:

1. Faiz indirimi ya da artışı yaparak doların dolaşımını etkiler.
2. Piyasadan tahvil satın alımı yaparak ya da tahvil satarak doların dolaşımını etkiler.

Rezerv para birimi olan doların değer değişimi tüm dünyayı yakından ilgilendirdiği için, tüm dünyada olduğu gibi FED toplantıları yakından takip edilir. Faiz değişikliğine gitmese bile FED kanadından gelen “güvercin” ve “şahin” açıklamalar, dolar TL cephesinde yön belirleyici etkilere sahiptir.

Türkiye İçin Dolar Neden Önemli?

Türkiye’de doların önemi cari açıkla ilişkilidir. Cari açık; bir ülkenin ithalatı ile ihracatı arasındaki fark işaret eder. Bir ülke 100 birim ihracata karşılık, 110 birim ithalat yapıyorsa; ülkenin cari açığı 10 birimdir. Açıkta kalan kısım, ülkenin merkez bankası tarafından ya da borçlanma yoluyla karşılanır.

Türk ekonomisi cari açıkla büyüme modelini benimsemiş ve hedeflenen büyüme oranlarını yakalamak için cari açığın kontrol edilebilir düzeyde tutulmasına izin vermiştir. Yapılan ihracatta ithal girdi oranının yüksek olması, dolar kurunda yaşanacak değişimlerin yakından takip edilmesine yol açmaktadır.

Tüketici nezdinde ise dolar kurundaki değişimler, enflasyonist etkisi sebebiyle önemlidir. Başta enerji olmak üzere teknoloji, sağlık ve katma değerli bazı ürün gruplarında ithalat yoluna giden ülkemizde, dolar değişimi satılan mal ve hizmetin fiyatına doğrudan etki eder. Petrol ve doğalgaz örneğinden gidilirse, doların artması ile bu emtialar yurtdışında değer kazanmasa bile Türk lirası cinsinden değeri artacak ve sanayi girdi maliyetleri yükseleceği gibi tüketici enerji ihtiyacını daha yüksek bedeller ile karşılamak zorunda kalacaktır. Enflasyonun yükselmesine sebep olacak bu gelişme, faizlerin artırılmasına yol açarak yeni yatırımlar için ihtiyaç duyulan finansmanın maliyetini artırarak büyümeden istihdama pek çok veriyi olumsuz etkilemektedir.

Ülkeler Nasıl Dolar Rezervi Elde Eder?

Ülkelerin dolar rezervi elde etme yolları için üç seçenek bulunur. ABD için dolar basmak yeterli olurken diğer ülkeler, dolar elde etmek için bahsedilen üç seçeneğin tamamına yönelik benimsedikleri ekonomik modelleri yürütmeye çalışmaktadırlar. Türkiye için de sayılabilecek üç dolar elde etme yöntemi aşağıda paylaşılmaktadır:

1. Ülkeye yabancı para girişi (Sıcak veya soğuk para girişi)
2. Turizm gelirleri
3. İhracat gelirlerinin ithalattan fazla olması (Cari fazla)

Dolarda Yükselişin Artıları ve Eksileri Nelerdir?

Dolar yükselişinin avantajları ve dezavantajları ülke özelinde değişkenlik gösterir. Doların değer kazanması, cari açık sorunu ile yüzleşen ülkelerde olumsuzluk getirirken; cari fazla veren ülkelerde olumlu karşılanabilir. Çin örneğinden gidersek, üretim ağırlıklı ekonomi modeli olan Çin’de, Yuan dolar karşısında değer kaybetmekte ve Çin ürünleri fiyat avantajı sebebi ile tüketicilerin tercih sebepleri arasında yerini almaktadır.

Cari açık veren ülkeler göz önünde bulundurulduğunda ise dolar kurunda yaşanacak artışlar, ülkenin enflasyonunu artıracak sebeplere yol açarak yeni yatırımların önünde engel teşkil edebilmektedir. Görüleceği üzere ülkede tercih edilen ekonomik model, dolar kurunun etkilerini avantaja veya dezavantaja çevirebilmesinde önemli rol üstlenmektedir.

Dolar Nereden, Nasıl Alınır ve Satılır?

Dolar alım satımı döviz büroları, kuyumcular, bankalar ve Forex üzerinden gerçekleştirilebilir. Döviz büroları ve kuyumcular üzerinden dolar alım satım işlemlerine olanak tanırken, bankalarda fiziki dışında banka hesabı üzerinden dolar alım ve satımı yapılabilmektedir. Forex piyasasında ise sadece hesap üzerinden dolar alım satımı yapılabilmektedir.

Ülkemizde altından sonra en çok tercih edilen yatırım araçlarının başında dolar gelir. Şirketlerin dış finansman ödemelerini gerçekleştirmek için dolar satın alması yanında küçük yatırımcılar, uzun yıllardır döviz alımı yaparak birikimlerini koruma yoluna gitmektedir.

Yastık altı döviz rezervi noktasında önemli bir birikime sahip olan ülkemiz, doların popüler olduğu ülkeler başında gelir. Şirketlerin ve ticaretle uğraşanların hedge amacı ile kullandıkları dolar, Anadolu’da kefen parası olarak satın alınarak uzun yıllar saklanmaktadır.

Bu iki yatırımcı tipi dışında, dolarda oluşan volatiliteden kazanç elde etmek isteyen ve trader olarak nitelendirilebilen yatırımcı profili bulunur. Dolarda yükseliş beklentisi öncesinde pozisyon alan bu yatırımcılar, belirledikleri hedef fiyata geldiğinde dolar satışı gerçekleştirerek kurda yaşanan değişimlerden para kazanmayı amaçlar. Fiziki ya da banka hesabı üzerinden sadece yükseliş yönünde dolardan para kazanılırken, FX piyasada shot (düşüş) pozisyonları ile dolar düşerken para kazanılabilecek opsiyonlar bulunmaktadır.